نمک دریا، نمک صورتی یا نمک یددار؛ کدام را انتخاب کنیم؟
ید
کمبود ید یکی از اختلالات تغذیه ای شناخته شده و گسترده در سطح جهان است و اغلب به عنوان اصلی ترین علت قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی و جسمی ذکر می شود. از این رو، کنترل دریافت ید در حال حاضر به عنوان یکی از حیاتی ترین وظایف مقامات پزشکی مدرن در نظر گرفته می شود[۱] .
همچنین بخوانید: اثرات کمبود ید بر بدن
حداقل 750 میلیون نفر در سراسر جهان کاندیدای اختلالات کمبود ید هستند. آمارها حاکی از آن است که تنها در سال 1368، حدود 20 میلیون ایرانی از کمبود ید رنج می‌بردند [۲].كمبود يد هنوز يك مشكل بهداشت عمومي در ۵۴ كشور دنيا است و حدود ۲ ميليارد نفر از جمعيت عمومي جهان را در معرض خطر قرار داده است. تنها ۴۳ كشور دنيا به كفايت يدرساني براي جوامع خود دست يافته اند.
فعاليت هاي امروز بشر در زمينه ي كنترل و پيشگيري اختلالات ناشي از كمبود يد مديون كارهاي ديويد مارين است كه در سال ۱۹۱۵ ميلادي اعلام نمود گواتر آندميک "آسان ترين بيماري شناخته شده ي قابل پيشگيري است "در همان سال هانزينگر استفاده از نمك هاي يددار را براي كنترل گواتر در كشور سوئيس پيشنهاد كرد[۳].
غذاهای دریایی مانند ماهی و میگوی آب شور منابع غذایی سرشار از ید هستند؛ همچنین مقدار ید موجود در شیر، لبنیات و تخم مرغ با توجه به میزان ید خاکی که حیوان در آن پرورش یافته، متغیر است. متاسفانه خاک بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران میزان ید کافی ندارد و همچنین سرانه مصرف غذاهای دریایی در ایران پایین است.
سالانه حدود 38 میلیون کودک به دلیل کمبود ید دچار عقب ماندگی ذهنی می شوند که بار سنگین آن بر دوش اقتصاد و جامعه است . بهترین استراتژی برای کنترل کمبود ید در اکثر کشورها اضافه نمودن ید به نمک است که به عنوان یکی از مناسب ترین روش ها برای کاهش هزینه های بعدی مربوطه و حمایت از توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. در صورت در دسترس نبودن نمک یددار، می توان از مکمل های ید برای گروه های حساس استفاده کرد .
انواع نمک‌ها
1.نمک یددار تصفیه‌شده
نمک یددار تصفیه‌شده، نمکی است که پس از حذف ناخالصی‌ها، به آن ید اضافه می‌شود. این نوع نمک به‌طور گسترده‌ای برای پیشگیری از کمبود ید در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد و تأمین‌کننده اصلی ید در رژیم غذایی بسیاری از مردم است.
2.نمک دریا
نمک دریا از تبخیر آب دریا به دست می‌آید و ممکن است حاوی مواد معدنی مانند پتاسیم، آهن و روی باشد. با این حال، به دلیل آلودگی‌های محیطی، ممکن است حاوی فلزات سنگین مانند سرب، جیوه و آرسنیک نیز باشد که می‌تواند برای سلامتی مضر باشد. علاوه بر این، نمک دریا به‌طور طبیعی حاوی ید کافی نیست و نمی‌تواند نیاز روزانه بدن به ید را تأمین کند.
3.نمک صورتی هیمالیا
نمک صورتی هیمالیا از معادن نمک در منطقه پنجاب پاکستان استخراج می‌شود و به دلیل وجود اکسید آهن، رنگ صورتی دارد. این نمک حاوی مقادیر کمی از مواد معدنی مانند کلسیم، پتاسیم و منیزیم است. با این حال، مطالعه‌ای که در این خصوص منتشر شده است[۴]، نشان می‌دهد که میزان این مواد معدنی در نمک صورتی آن‌قدر کم است که تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت ندارد. همچنین، این نمک نیز حاوی ید کافی نیست و نمی‌تواند نیاز روزانه بدن را تأمین کند.
مقایسه نمک‌ها
| ویژگی‌ها | نمک یددار تصفیه‌شده | نمک دریا | نمک صورتی هیمالیا |
|---|---|---|---|
| میزان ید | استاندارد و کافی | بسیار کم یا صفر | بسیار کم یا صفر |
| ناخالصی‌ها | حذف‌شده | ممکن است حاوی فلزات سنگین باشد | ممکن است حاوی فلزات سنگین باشد |
| مواد معدنی اضافی | ندارد | دارد، اما به مقدار کم | دارد، اما در مقادیر ناچیز |
| تأثیر بر سلامت | تأمین ید و پیشگیری از بیماری‌ها | احتمال کمبود ید و آلودگی | احتمال کمبود ید |
| قابلیت مصرف روزانه | توصیه‌شده | نیاز به تصفیه و افزودن ید | نیاز به افزودن ید |
چرایی مصرف نمک ید دار در ایران
شورای تحقیقات ملی ایران دریافت روزانه ید 150 میکروگرم را برای بزرگسالان به اضافه 25 و 50 میکروگرم دوز اضافه شده برای زنان باردار و شیرده توصیه کرده است. بر اساس مطالعات قبلی، ایران در امتداد کمربند کمبود ید قرار دارد و بررسی‌های ملی گسترده‌ای که در طی سال های 1362 تا 1368 انجام شد، درجاتی از کمبود ید را در برخی مناطق نشان داد . برنامه های مکمل ید در ایران برای رفع اختلالات کمبود ید در طی سال 1368 آغاز شد و از زمان تصویب قانون نمک یددار در سال 1373 ، استفاده از نمک یددار توسط خانوارها از 90 درصد فراتر رفت. قانون فعلی مصوب کمیته ملی بهداشت ایران، محصولات نمک کارخانه را ملزم به حفظ ید ppm 40 به شکل یدات پتاسیم می کند [۵].
7 سال پس از آغاز برنامه، کشور ایران در سال 2000 میلادی از طرف دفتر منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی عاری از کمبود ید اعلام شد. تلاش های انجام شده در طی 30 سال گذشته در کشور نشان می دهد که با حفظ شاخص های مصرف نمک ید دار، میزان ید ادراری و درصد شیوع گواتر کشور ایران در زمره معدود کشورهای جهان است که برنامه پیشگیری و حذف اختلال های ناشی از کمبود ید را بصورت مستمر، علمی و با موفقیت اجرا نموده و بصورت ادواری آن را ارزیابی می کند.[۶]. با توجه به اینکه نمک یددار ارزان‌ترین و آسان‌ترین راه‌حل برای کاهش کمبود ید در خانوارهای ایرانی است و با در نظر گرفتن کاهش چشمگیر موارد گواتر در سال‌های اخیر، حفظ استاندارد جهانی دریافت ید در ایرانیان از طریق نظارت و ارزیابی دقیق نمک، تولید و توزیع در بازار از اهمیت بالایی برخوردار است، در حالی که نادیده گرفتن این امر مهم ممکن است عواقب جدی را در پی داشته باشد.
آیا مصرف نمک یددار فقط در ایران در حال انجام است؟
كشور هلند پس از يددار كردن آب و نمك به ويژه نمك هاي مورد استفاده در نانوايي ها به كفايت يدرساني دست يافت . تأثير نمك هاي يددار در كنترل گواتر به طور واضح با حوادثي كه در سوئيس اتفاق افتاد به اثبات رسيد. شيوع گواتر و كرتينيسم در سرتاسر اين كشور بسيار بالا بود، به طوري كه در سال ۱۹۲۳ در دو بيمارستان ايالت برن سوئيس كه تنها ۷۰۰۰۰۰ نفر جمعيت داشت، حدود۷۰۰ بيمار مبتلا به كرتينيسم كه قادر به مراقبت از خود نبودند، نگهداري مي شدند. با مصرف همگاني نمك هاي يددار شيوع گواتر در اين كشور به سرعت كاهش يافت و به تدريج مؤسسه هاي نگهداري از افراد كرتن تعطيل شدند. در حال حاضر نمك يددار در ۹ كشور از ۱۵ كشور اروپاي شرقي و آسياي ميانه توليد مي شود، قانون توليد نمك يددار در سطح وسيع و عدم توليد و توزيع نمك هاي غيريددار براي مصارف انساني و حيواني در اغلب كشورهاي اروپاي شرقي به تصويب رسيده است از جمله ، گرجستان در سال ۱۹۹۷ ، قرفيزستان در سال ۲۰۰۰ آذربايجان در سال ۲۰۰۱ و تاجيكستان در سال ۲۰۰۲ ميلادي به اين قانون دست يافته اند.
آیا ید دار کردن نمک عوارض دارد؟
در طی نزدیک به یک قرن استفاده از نمک ید دار تصفیه شده در کشور های مختلف دنیا و در طی سی سال در ایران، تاکنون هیچگونه عارضه جانبی حاصل از نمک ید دار تصفیه شده گزارش نشده است. اما با توجه به اینکه اینکه مصرف نمک تصفیه نشده در تقریبا تمام کشور های دنیا منع گردیده، گزارشاتی هم از عوارض آنها در دست نیست.
چرا باید در مصرف نمک دریا احتیاط کرد؟
نمک دریا حاصل تبخیر آب دریا است که در سواحل دریا انباشته می شوند و بعلت در معرض قرار گرفتن با هوای آزاد و نور خورشید مقادیر قابل توجهی از ید آن تبخیر می شود. از طرفی با توجه به مصرف پایین منابع غذایی ید در ما ایرانیان، نمک دریا دارای ید کافی برای تامین ید مورد نیاز روزانه افراد نیست. بعلاوه نمک دریا دارای انواع ناخالصی از جمله فلزات سنگین مثل سرب ، جیوه و ارسنیک می باشد که خطر سرطانزایی آنها به اثبات رسیده است. از طرف دیگر ورود فضولات شیمیایی کارخانجات صنعتی به داخل اب دریا ها و اقیانوسها منبع دیگری برای آلودگی نمک دریا هستند.
در صورتی که نمک دریا به صورت بهداشتی تهیه شود قابل استفاده است؟
در صورتیکه نمک دریا در کارخانجات صنعتی بطور بهداشتی تحت تصفیه قرار گرفته و فلزات سنگین و مواد معدنی اضافی آن گرفته شوند بی ضرر خواهد بود. اما این اقدام به تنهایی کافی نبوده و با توجه به عدم مصرف منابع ید در جامعه ایران به اندازه کافی، برای جبران کمبود ید لازم است که در نهایت املاح ید نیز به نمک اضافه شود. در حقیقت این روند تصفیه و افزودن ید یعنی همان تولید نمک ید دار تصفیه شده می باشد که مصرف آن مورد توصیه قرار گرفته است. در صورتیکه نمک از سنگ نمک یا دریا گرفته شود و مورد تصفیه و ید دار شدن مناسب قرار گیرد ، در چنین صورتی هر دو نوع نمک برای مصرف مطلوب خواهند بود.
آیا صحیح است که نمک طبیعی بهترین درمان فشار خون است و ما از آن غافل هستیم؟
تمام نمک‌ها چه به رنگ صورتی یا سفید و به صورت کریستال‌های ریز و یا درشت؛ دارای محتوای سدیم یکسان بوده و ارزش غذایی نمک دریا که آن را به اشتباه به عنوان نمک طبیعی تلقی می‌کنند و نمک یددار تصفیه شده در کارخانجات، یکسان است. علت افزایش فشار خون شریانی سدیم موجود در نمک است؛ لذا این تصور که نمک طبیعی یا نمک دریا برای درمان فشار خون مفید است، هیچگونه مبنای علمی نداشته و مردود شمرده می‌شود[۷].
عوارض مصرف نمک دریا و نمک صورتی
نمک موجود در سنگ نمک و نمک دریا ترکیب شیمیایی یکسانی به‌صورت کلرید سدیم دارند. به‌تازگی تبلیغات گسترده‌ای درخصوص مصرف نمک دریا و سنگ نمک صورت گرفته است. در مستند حاضر، مضرات نمک دریای تصفیه‌نشده و سنگ نمک و خطر شیوع اختلال‌های ناشی از کمبود ید ارائه می‌شود.
- افزایش فشارخون: تمام نمک‌ها، چه به رنگ صورتی یا سفید و چه به‌صورت کریستال‌های ریز یا درشت، دارای محتوای سدیم یکسانی هستند. ارزش غذایی نمک دریا که آن را به اشتباه به‌عنوان نمک طبیعی تلقی می‌کنند، با نمک یددار تصفیه‌شده یکسان است. علت افزایش فشار خون شریانی، سدیم موجود در نمک است؛ لذا این تصور که نمک طبیعی یا نمک دریا برای درمان فشار خون مفید است، هیچگونه مبنای علمی نداشته و مردود شمرده می‌شود.
- اثر سرطانزایی: فلزات سنگین و همچنین آلاینده‌های شیمیایی صنعتی وارد شده به آب اقیانوسها و دریاها با نمک دریا و سنگ نمک مخلوط شده و می‌تواند زمینه بروز برخی از سرطان‌ها را در بدن فراهم کند.
- کمبود ید و اثرات آن: تا سه دهه پیش اکثر استان‌های کشور با کمبود متوسط تا شدید ید روبه‌رو بودند. مطالعات پژوهشگران ایرانی نشان داد که عوارض شدید کمبود ید، ازجمله عقب‌ماندگی رشد، اختلال شنوایی و کاهش ضریب هوشی، نیز در کودکان ساکن در نواحی کوهستانی کشور وجود دارد. با اجباری شدن تولید نمک یددار تصفیه‌شده توسط کارخانجات تولید نمک و مصرف همگانی خانوارهای ایرانی از نمک یددار از اوایل دهه 70، اختلال‌های ناشی از کمبود ید در کشور تحت کنترل درآمد.
باورهای غلط درباره نمک‌ها
| باور غلط | واقعیت علمی |
|---|---|
| نمک دریا و نمک صورتی طبیعی‌تر هستند و ید کافی دارند | هرچند این نمک‌ها طبیعی هستند، اما به‌طور طبیعی حاوی ید کافی نیستند و نمی‌توانند نیاز روزانه بدن به ید را تأمین کنند. |
| نمک طبیعی برای درمان فشار خون مفید است | تمام انواع نمک‌ها حاوی سدیم هستند که مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود. بنابراین، این باور که نمک طبیعی برای کنترل فشار خون مفید است، نادرست است. |
| نمک صورتی هیمالیا حاوی مواد معدنی مفید است | اگرچه این نمک حاوی مقادیر کمی از مواد معدنی است، اما میزان آنها آن‌قدر ناچیز است که تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت ندارد. مطالعات نیز نشان داده است که این مواد معدنی در حدی نیستند که بتوانند تأثیر معناداری بر سلامت افراد داشته باشند. |
| ویدئوی تبلیغاتی نمک ید دار و سیب‌زمینی | در برخی تبلیغات، نشان داده شده که ریختن نمک یددار بر روی سیب‌زمینی آب‌پز موجب تغییر رنگ آن به صورتی می‌شود و این تغییر رنگ به‌عنوان نشانه‌ای از «سمی بودن» نمک یددار تلقی شده است. درحالی‌که این پدیده صرفاً واکنش شیمیایی بین ید موجود در نمک و نشاسته سیب‌زمینی است و نه‌تنها نشانه سمی بودن نیست، بلکه نشان‌دهنده وجود ید در نمک و اصالت آن است. |
نتیجه‌گیری
با توجه به اهمیت ید برای سلامت بدن و پیشگیری از اختلالات تیروئیدی، استفاده از نمک یددار تصفیه‌شده همچنان بهترین گزینه برای تأمین نیاز روزانه به ید است. در حالی که نمک دریا و نمک صورتی هیمالیا به دلیل طبیعی بودن ممکن است جذاب به نظر برسند، اما به دلیل نداشتن ید کافی و احتمال وجود ناخالصی‌ها، نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای نمک یددار باشند. بنابراین، توصیه می‌شود تمامی افراد جامعه از نمک یددار تصفیه‌شده در حد توصیه‌شده استفاده کنند تا از کمبود ید و مشکلات مرتبط با آن پیشگیری شود.
منابع
- ↑ of urinary iodine concentration and iodine content of households salt in south of Tehran.
- ↑ Prevalence of goitre in Isfahan, Iran, fifteen years after initiation of universal salt iodization
- ↑ History of the Iodine Deficiency in the World and Iran
- ↑ Analysis of the Mineral Composition of Pink Salt Available in Australia
- ↑ Reduction In Goiter Prevalence And Eventual Normalization Of Urinary Iodine Concentrations In Iranian Schoolchildren, 10 Years After Universal Salt Iodination (Third National Survey Of Iodine Deficiency Disorders 2000)
- ↑ Comparing the Quality of Iodine in Edible Salt in Iranian Households Living in the Southern Province of Khorasan-e-Razavi Using WHO Standards (Years 2010–2015)
- ↑ Facts About Iodized Salt
