آیا اهدای خون می‌تواند برای پیشگیری از دیابت مفید باشد؟

ارتباط بین غلظت آهن اضافی و دیابت

دیابت نوع 2 یک تظاهرات شایع هموکروماتوز است،( هموکروماتوز یک بیماری است که به علت وجود مقدار زیاد آهن در بدن به وجود می آید) که منجر به این گمانه زنی شده است که ذخایر بالای آهن ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را صرف نظر از علت، اکتسابی یا مادرزادی، افزایش دهد. فریتین بالای سرم (بیشتر نشانگر ذخیره آهن اضافی است)، مرتبط با دیابت نوع 2، در دستورالعمل های بالینی فعلی برای مدیریت دیابت نوع 2 به عنوان یک مورد مهم شناخته نشده است . با این حال، یک مطالعه نشان داد که افزایش خفیف فریتین سرم با افزایش انسولین سرم ناشتا مرتبط است . تقریباً 80-53 درصد از بیماران مبتلا به هموکروماتوز به دیابت مبتلا می شوند و ارتباط مستقیمی بین غلظت آهن اضافی و ایجاد دیابت در هموکروماتوز وجود دارد .

علاوه بر این، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد غلظت سرمی انسولین و گلوکز خون ناشتا در مردان با غلظت‌های بالای فریتین سرم افزایش یافته است . همچنین مشخص شده است که بیماران مبتلا به دیابت دارای میانگین غلظت فریتین سرم بالاتری نسبت به جمعیت عمومی هستند.

اهدای خون و دیابت

عوامل کلات کننده آهن ( عوامل کلات کننده آهن، نوعی دارو هستند که با آهن در بدن پیوند می‌زنند و آن را از طریق ادرار یا مدفوع حذف می‌کنند. این عوامل برای درمان شرایطی استفاده می‌شوند که آهن در بدن بیش از حد وجود دارد مثل بیمارانی که به دلیل تزریق خون مکرر، هموکروماتوز یا بیماری‌های دیگری که عامل تجمع بیش از حد آهن در بدن هستند، دچار بار آهن اضافه شده‌اند) و اهدای خون می توانند از ایجاد دیابت در اضافه بار آهن ناشی از تزریق جلوگیری کنند . در افراد به ظاهر سالم، اهدای خون مکرر که منجر به کاهش ذخایر آهن می شود، نشان داده شده است که یک عامل محافظتی برای ایجاد دیابت است . در واقع، بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک، هر چه غلظت فریتین بیشتر باشد، بروز دیابت نوع 2 بیشتر است. این مشاهدات با توجه به شیوع بالای افزایش ذخایر آهن در جمعیت عمومی بویژه در کشورهای غربی اهمیت ویژه ای دارند.

آهن اضافی با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مرتبط است و تصور می شود که این رابطه علتی باشد، به طوری که آهن اضافی، حتی در فاصله مرجع سرم، اثرات مضری بر ترشح انسولین و حساسیت انسولین دارد. شرایط مرتبط با تزریق مکرر، مانند تالاسمی و کم خونی داسی شکل، پتانسیل ایجاد اضافه بار آهن و در نتیجه دیابت نوع 2 وابسته به انسولین را دارد.بنابراین برخی مطالعات بهبود دیابت (کنترل قند خون) با کاهش بار آهن با استفاده از حجامت یا اهدای خون را پیشنهاد کرده اند.بنابراین به نظر می رسد اهدای خون منظم با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری قلبی عروقی ، از جمله خطر کمتر انفارکتوس حاد میوکارد همراه باشد. همچنین شیوع کمتر دیابت در بین اهداکنندگان مکرر خون ثبت شده است.

چگونه غلظت آهن اضافی با دیابت مرتبط است؟

آهن یک فلز فعال ردوکس است که می تواند تشکیل هیدروکسیل ROS را کاتالیز کند، که عوامل اکسید کننده بسیار قوی هستند و در علت دیابت نوع 2 نقش دارند. این ویژگی، علیرغم عملکردهای متابولیکی مهم آن، آهن اضافی را به دلیل توانایی آن برای مشارکت در تولید گونه های اکسیدان قوی مانند رادیکال هیدروکسیل، به طور بالقوه خطرناک می کند.

در برخی مطالعات ارتباطی بین افزایش دریافت آهن در رژیم غذایی، به ویژه مصرف گوشت قرمز، افزایش ذخایر آهن بدن، افزایش فریتین سرم و ابتلا به دیابت نوع 2 نشان شده است. این ارتباط با محتوای آهن همم بالای گوشت و افزایش مصرف آهن همم در رژیم غذایی مرتبط است. مکانیسم دقیق دیابت ناشی از اضافه بار آهن هنوز به طور کامل پاک نشده است و مکانیسم پیشنهادی شامل موارد زیر است: (1) کمبود انسولین، (2) مقاومت به انسولین، و (3) اختلال عملکرد کبد است .

غلظت فریتین سرم : به عنوان پیش بینی کننده دیابت نوع 2

برخی محققان پیشنهاد میکنند که که غلظت فریتین سرم می تواند به عنوان پیش بینی کننده دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار گیرد . همچنین یافته های یک مطالعه متاآنالیز نشان داده که سطوح بالای فریتین سرم ممکن است به شناسایی افراد در معرض خطر دیابت نوع 2 کمک کند.

توصیه ها

• توصیه می‌شود حتما قبل از اهدای خون با پزشک خود مشورت کنید و راهنمایی‌های لازم در این رابطه را از او دریافت کنید.
• با توجه به مطالب باید این نکته را در ذهن داشت که با مشورت با متخصص تغذیه و استفاده از رژیم غذایی مناسب، مواد مغذی بویژه آهن را به اندازه کافی و نیاز بدنمان دریافت کنیم و از مصرف سر خود مکمل آهن بدون مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه پرهیز کنیم.

• اهدای خون منظم وسیله ای موثر برای خلاص شدن از ذخایر آهن بیش از حد بدن ، بهبود حساسیت به انسولین، تضمین کنترل خوب قند خون و محافظت از بدن در برابر اثرات سمی ذخایر آهن است.
• با وجود اینکه همچنان نتایج در این زمینه ضد و نقیض است اما پزشکانی که به بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 که اهداکننده خون هستند یا می‌خواهند اهداکننده خون شوند، مشاوره می‌دهند، باید توجه داشته باشند که اهدای خون می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه HbA1c به صورت کاذب حداقل تا دو ماه پس از اهدای خون کامل شود. بنابراین توصیه می کنیم بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 که خون اهدا می کنند حداقل 4 ماه فاصله بین اهدای خون داشته باشند. اندازه گیری HbA1c ترجیحاً باید در پایان این فاصله 4 ماهه انجام شود.