دیابت، شمارش کربوهیدرات و انسولین اصلاحی
مقدمه
مدیریت دیابت نوع 1 به یک برنامه‌ریزی دقیق و دانش کافی در مورد تنظیم انسولین و رژیم غذایی نیاز دارد. یکی از مهم‌ترین ابزارها برای حفظ قند خون در محدوده مطلوب، شمارش کربوهیدرات و استفاده از انسولین اصلاحی است. این روش‌ها به افراد مبتلا به دیابت کمک می‌کنند تا کنترل بهتری بر قند خون خود داشته باشند و از مشکلات مرتبط با افت یا افزایش شدید قند خون جلوگیری کنند. این مقاله با هدف آموزش نحوه محاسبه انسولین اصلاحی و ارائه مثال‌های عملی تدوین شده است.
چهار عامل مهم در مدیریت دیابت نوع یک
- 1.کنترل گلوکز خون: پایش منظم و تنظیم مقادیر انسولین.
- 2.مدیریت انسولین خون: استفاده صحیح از انسولین پایه و بولوس.
- 3.ورزش و تحرک: فعالیت بدنی منظم برای کنترل بهتر قند خون.
- 4.مراقبت‌های تغذیه‌ای: مصرف غذاهای مناسب در زمان‌های صحیح.
شمارش کربوهیدرات
شمارش کربوهیدرات روشی برای تعیین مقدار کربوهیدرات مصرفی در هر وعده غذایی است که به محاسبه دقیق دوز انسولین کمک می‌کند. یکی از مفاهیم کلیدی در این روش، نسبت انسولین به کربوهیدرات (ICR) است:
نسبت انسولین به کربوهیدرات (ICR): مقدار گرم کربوهیدرات مصرفی که یک واحد انسولین پوشش می‌دهد.
- قانون 500/450 برای محاسبه ICR:
- قاعده 500: برای انسولین سریع‌الاثر.
- قاعده 450: برای انسولین کوتاه‌اثر.
برای محاسبه ICR:
ICR = 500 ÷ دوز کل روزانه انسولین (TDD)
مثال
امیرعباس، یک نوجوان دیابت نوع 1، می‌خواهد ناهار 50 گرم کربوهیدرات بخورد و دوز کل روزانه انسولین او 50 واحد است. اگر از انسولین سریع‌الاثر استفاده کند:
ICR = 500 ÷ 50 = 10
یعنی به ازای هر 10 گرم کربوهیدرات به 1 واحد انسولین نیاز دارد. سپس:
انسولین برای غذا = 10 ÷ 50 = 5 واحد
مفهوم فاکتور اصلاحی (Correction Factor)
- فاکتور اصلاحی (CF) نشان می‌دهد که هر واحد انسولین چه مقدار قند خون را کاهش می‌دهد. این مقدار با استفاده از "قاعده 1800/1500" محاسبه می‌شود:
- قاعده 1800: برای انسولین سریع‌الاثر.
- قاعده 1500: برای انسولین کوتاه‌اثر.
- برای محاسبه CF:
CF = 1800 ÷ دوز کل روزانه انسولین (TDD)
مثال
- اگر مجموع دوز انسولین روزانه امیرعباس 50 واحد باشد و قند خون او قبل از ناهار 300 میلی‌گرم/دسی‌لیتر و هدف او 150 باشد:
CF = 1800 ÷ 50 = 36
یعنی هر واحد انسولین قند خون را 36 میلی‌گرم/دسی‌لیتر کاهش می‌دهد. سپس:
- انسولین اصلاحی = CF ÷ (قند خون هدف - قند خون فعلی )
- انسولین اصلاحی = 36 ÷ (150 - 300) ≈ 4 واحد
| قانون | نوع انسولین | فرمول | توضیحات |
|---|---|---|---|
| 500 | سریع‌الاثر | ICR = 500 ÷ TDD | محاسبه نسبت انسولین به کربوهیدرات |
| 450 | کوتاه‌اثر | ICR = 450 ÷ TDD | محاسبه نسبت انسولین به کربوهیدرات |
| 1800 | سریع‌الاثر | CF = 1800 ÷ TDD | محاسبه فاکتور اصلاحی |
| 1500 | کوتاه‌اثر | CF = 1500 ÷ TDD | محاسبه فاکتور اصلاحی |
مثال جامع برای یک نوجوان 12 ساله
- فرض کنید علی، یک نوجوان 12 ساله مبتلا به دیابت نوع 1، می‌خواهد ناهار بخورد و قند خون فعلی او 250 میلی‌گرم/دسی‌لیتر است. او می‌خواهد مقدار انسولین مورد نیازش را محاسبه کند:
- دوز غذایی:
علی می‌خواهد 60 گرم کربوهیدرات مصرف کند.
دوز کل روزانه انسولین او 40 واحد است.
- نسبت کربوهیدرات به انسولین:
ICR = 500 ÷ 40 = 12.5
یعنی هر 12.5 گرم کربوهیدرات به 1 واحد انسولین نیاز دارد.
- محاسبه انسولین برای غذا:
انسولین برای غذا = 12.5 ÷ 60 = 4.8 ≈ 5 واحد
- دوز اصلاحی:
هدف قند خون علی 150 میلی‌گرم/دسی‌لیتر است.
- فاکتور اصلاحی:
CF = 1800 ÷ 40 = 45
یعنی هر واحد انسولین قند خون را 45 میلی‌گرم/دسی‌لیتر کاهش می‌دهد.
- محاسبه انسولین برای کاهش قند خون:
- انسولین اصلاحی = CF ÷(قند خون فعلی - قند هدف)
- انسولین اصلاحی = 45 ÷ (150 - 250) = 2.2 ≈ 2 واحد
- دوز نهایی:
- دوز نهایی = انسولین برای غذا + انسولین اصلاحی
- دوز نهایی = 5 + 2 = 7 واحد
علی باید 7 واحد انسولین تزریق کند.
| نوع محاسبه | فرمول | مقدار |
|---|---|---|
| نسبت کربوهیدرات | ICR = 500 ÷ 40 | 12.5 |
| انسولین غذایی | دوز غذایی = 12.5 ÷ 60 | 5 واحد |
| فاکتور اصلاحی | CF = 1800 ÷ 40 | 45 |
| انسولین اصلاحی | دوز اصلاحی = 45 ÷ (150 - 250) | 2 واحد |
| دوز نهایی | دوز نهایی = 5 + 2 | 7 واحد |
فرمول محاسبه انسولین مکمل
- برای محاسبه مقدار انسولین مکمل (اصلاحی) بر اساس قند خون قبل از غذا از فرمول زیر نیز استفاده می‌شود:
- انسولین مکمل = 1500÷ (گلوکز مورد نظر - گلوکز خون) × وزن (کیلوگرم)
- گلوکز مورد نظر: مقدار هدف قند خون (mg/dl).
- گلوکز خون: مقدار قند خون فعلی (mg/dl).
- وزن (Kg): وزن بیمار به کیلوگرم.
مثال محاسبه انسولین مکمل برای محیا
- شرایط:
- محیا یک دختر 12 ساله است.
- وزن: 57 کیلوگرم
- قند خون فعلی: 250 میلی‌گرم/دسی‌لیتر
- قند هدف: 120 میلی‌گرم/دسی‌لیتر
| مرحله | مقدار یا فرمول | نتیجه |
|---|---|---|
| گلوکز هدف | 120 mg/dl | - |
| گلوکز خون فعلی | 250 mg/dl | - |
| وزن محیا | 57 کیلوگرم | - |
| اختلاف گلوکز | گلوکز هدف - گلوکز خون | 120 - 250 = 130 |
| ضرب اختلاف گلوکز در وزن | (130) × 57 | 7410 |
| تقسیم نتیجه بر 1500 | 1500÷7410 | 4.94 ≈ 5 واحد |
قند هدف بر اساس گروه سنی
| سن بیمار | محدوده قند هدف (mg/dl) |
|---|---|
| زیر 5 سال | 100-200 |
| 5-11 سال | 80-150 |
| 12-15 سال | 80-130 |
| 16-18 سال | 70-130 |
نتیجه گیری
مدیریت دیابت نوع 1 به دانش کافی و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد. شمارش کربوهیدرات و استفاده صحیح از انسولین اصلاحی می‌تواند به افراد دیابتی کمک کند تا قند خون خود را در محدوده هدف نگه دارند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشند. محاسبات دقیق دوز انسولین، پایش مداوم قند خون، و مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه از عوامل کلیدی در موفقیت این فرآیند هستند. با رعایت این اصول، افراد مبتلا به دیابت می‌توانند زندگی سالم‌تری داشته باشند و از مشکلات ناشی از نوسانات قند خون جلوگیری کنند.
